معرفی کتاب عدالت چه باید کرد؟|مشاوره تحصیلی شهداد
کتاب عدالت چه باید کرد؟ اثر مایکل سندل، فیلسوف سیاسی معاصر امریکایی و استاد دانشگاه هاروارد است. شهرت مایکل سندل به سبب برگزاری دوره آموزشی عدالت در دانشگاه هاروارد است که طی سی سال گذشته بیش از ۱۵ هزار نفر دانشجو داشته است. کتاب حاضر به صورت یک دوره درسی آغاز شد. حدود ۳۰ سال از امتیاز تدریس فلسفه سیاسی به دانشجویان دوره لیسانس برخوردار بوده‌ام و در بسیاری از این سال‌ها درسی به نام «عدالت» را تدریس کرده‌ام. این درس دانشجویان را در برابر برخی از بزرگ‌ترین نوشته‌های فلسفی درباره عدالت قرار می‌دهد و بحث‌های حقوقی و سیاسی معاصری را که به پرسش‌هایی فلسفی می‌انجامد نیز مطرح می‌کند.
مایکل سندل در این کتاب عدالت را از دیدگاه‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد. در واقع سه رویکرد را در رابطه با عدالت مورد بحث قرار می‌دهد و در کتاب نقاط قوت و ضعف این سه رویکرد را بررسی و مورد بحث قرار می‌دهد. این سه رویکرد عبارتند از:
- بیشینه‌سازی رفاه
- محترم شمردن آزادی
- پرورش فضیلت برای اندیشیدن درباره عدالت
در بررسی این سه رویکرد، مایکل سندل خواننده را در برابر بزرگ‌ترین نوشته‌های فلسفی درباره عدالت قرار می‌دهد و به بحث متقابل با فیلسوفان می‌پردازد. او همچنین با ارائه مثال‌هایی از زندگی واقعی، بحث‌های حقوقی و سیاسی معاصری را مطرح می‌کند که به پرسش‌هایی فلسفی می‌انجامد. پرسش‌هایی مانند: آیا مالیات گرفتن عادلانه است؟ خدمت سربازی باید اجباری باشد یا داوطلبانه و آیا خریدن آن عادلانه است؟آیا ملت‌ها باید برای کارهای اشتباه گذشتگان‌شان عذرخواهی کنند؟ ایا درست است باورهای اخلاقی و دینی خود را در گفتمان عمومی درباره عدالت دخالت دهیم؟
فهرست مطالب کتاب عدالت چه باید کرد؟ عبارت است از:
- چه کاری درست است
- اصل بیشترین سعادت / فایده‌گرایی
- آیا مالک خویشتنیم؟ / اختیارگرایی
- خرید خدمت: بازار و اخلاق
- آنچه اهمیت دارد، انگیزه است / ایمانوئل کانت
- دفاع از برابری / جان رالز
- در دفاع از تبعیض مثبت
- چه کسی مستحق چه چیزی است؟ / ارسطو
- چه چیزی به یکدیگر مدیونیم؟ معمای وفاداری
- عدالت و خیر همگانی
موضوع عدالت یک موضوع جذاب است و کمتر کسی به آن فکر نمی‌کند. هر فردی دوست دارد در جامعه‌ای باشد که عدالت در آن رعایت شود. اما مشکل اساسی زمانی است که متوجه می‌شویم تعریف‌ها از عدالت بسیار متفاوت هستند و معیارهای مختلفی برای عدالت در نظر گرفته می‌شود. در طول تاریخ موضوع عدالت مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و جوامع مختلف بر اساس معیارهای متفاوت در تلاش بوده‌اند که جامعه‌ای عادلانه برپا کنند. در این کتاب نیز با دیدگاه‌های فیلسوفان مختلف در زمینه عدالت روبه‌رو می‌شویم. دیدگاه‌هایی که هر کدام در نگاه اول جذاب به نظر می‌رسند و خواننده با خود فکر می‌کند پس چرا برپایی عدالت تا این حد سخت است؟
همان‌طور که اشاره کردیم در طول کتاب فلسفه فیلسوفان مطرح در مورد عدالت بیان می‌شود و مثال‌های متعددی نیز مورد بحث قرار می‌گیرد. اما به اعتقاد من قسمتی که از جذابیت کتاب کم می‌کند این است که نویسنده روی جامعه امریکا تمرکز بیشتری دارد و مثال‌های جهانی و فراگیر کمی استفاده کرده است. البته این نمی‌تواند ضعف کتاب تلقی شود، چراکه عدالت در هر جامعه‌ای براساس معیارهای آن جامعه در نظر گرفته می‌شود و طبیعتا هر کشوری به نحوی سعی دارد که عدالت را برقرار کند.
از میان همه مباحث کتاب، ممکن است فلسفه کانت – که سخت‌ترین فلسفه مورد بحث در کتاب نیز می‌باشد – توجه مخاطب را بیشتر جلب کند. یک فلسفه قوی که رعایت آن هم بسیار سخت است. اما بدون شک هر فردی که با این فلسفه آشنایی داشته باشد تحت تاثیر آن قرار می‌گیرد و با یادگیری آن به مفهوم عدالت تسلط بیشتری خواهد یافت. فلسفه‌ای که اخلاق را بسیار مورد توجه قرار می‌دهد.به طور کلی اگر به فلسفه و موضوع عدالت علاقه دارید و یا اگر به خاطر نبود عدالت شاکی هستید، مطالعه کتاب عدالت چه باید کرد؟ پیشنهاد می‌شود. کتابی که قطعا دیدگاه وسیعی درمورد موضوع عدالت به ما می‌دهد و در نهایت یک انسان عادل‌تر از ما می‌سازد.
جملاتی از متن کتاب عدالت چه باید کرد؟
ارسطو به ما می‌آموزد که عدالت به معنای این است که هر فردی آنچه را شایسته است به دست آورد. و برای تعیین این‌که چه کسی سزاوار چه چیزی است، باید معلوم کنیم که کدام فضیلت‌ها سزاوار افتخار و پاداش‌اند. ارسطو می‌گوید که بدون اندیشیدن درباره مطلوب‌ترین شیوه زندگی نمی‌توانیم بفهمیم که چه قانونی عادلانه است. به نظر او، قانون نمی‌تواند در برابر مسائل مربوط به شیوه درست زندگی بی‌طرف باشد. (کتاب عدالت چه باید کرد؟ – صفحه ۱۷)
پرسش از عادلانه‌بودن جامعه به معنای طرح این پرسش است که جامعه چیزهایی را که ارزشمند می‌دانیم – درآمد و ثروت، تکالیف و حقوق، اختیارات و مسئولیت‌ها، مناصب و افتخارات – چه‌گونه توزیع می‌کند. جامعه عادل این کالاها را به‌درستی توزیع می‌کند و به هر فردی چیزی را می‌دهد که شایستگی‌اش را دارد. پرسش‌های دشوار وقتی آغاز می‌شود که می‌پرسیم لیاقت و شایستگی مردم چیست و چرا. (کتاب عدالت چه باید کرد؟ – صفحه ۲۹)
